سیاه سرفه

سیاه سرفه

سیاه سرفه نوعی بیماری واگیردار دستگاه تنفس است. در این بیماری، فرد مبتلا به شدت سرفه می کند که گاهی ناراحتی او هفته ها به طول می انجامد. بیمار پس از سرفه های پیاپی، یک نفس عمیق و ناگهانی می کشد که صدایی شبیه گریه تولید می کند. والدین اغلب از شنیدن این صدای نوزاد بسیار نگران می شوند.

سیاه سرفه به طور معمول در کودکان زیر پنج سال، به ویژه نوزادان زیر یک سال، شایع است، هر چند ابتلا به این بیماری در هر سنی امکان پذیر است. سیاه سرفه بیماری خطرناکی است که باعث یک درصد مرگ و میر در نوزادان کمتر از یک سال می شود. در حال حاضر، واکسن سیاه سرفه در دسترس همگان است و با انجام اقدامات پیش گیری کننده می توان از ابتلا به این بیماری برای مدتی طولانی جلوگیری کرد.

واکسن سیاه سرفه، جزئی از واکسن سه گانه دیفتری – کزاز – سیاه سرفه است که تمام کودکان با آن واکسینه می شوند. با رواج یافتن استفاده از این واکسن، درصد شیوع بیماری به شدت کاهش یافته، اما در کشورهایی که به طور منظم از این واکسن استفاده نمی کنند، درصد شیوع بیماری در ۱۰ سال گذشته افزایش یافته است. کشورهایی که استفاده از این واکسن را کاهش داده اند (انگلیس، ژاپن و سوئد) نیز در مقایسه با سال های گذشته، افزایش چشم گیری در میزان وقوع این بیماری داشته اند.

علت های بیماری

بیماری سیاه سرفه به وسیله باکتری پرتوزیس یا پاراپرتوزیس ایجاد می شود و از طریق سرفه شخص بیمار در هوا پراکنده می گردد. اگر فرزندتان را واکسینه نکرده باشید، احتمال مبتلا شدن او به بیماری، به ویژه هنگامی که با یک کودک بیمار در یک اتاق به سر می برد، ۹۰ درصد خواهد بود. شدت واگیری این بیماری، در اغلب مواقع در چند هفته نخست آن است.

برخی از افراد بدون این که خود بیمار شوند، باکتری را از شخص بیمار گرفته و به کودکانی که به طور کامل علیه این بیماری واکسینه نشده اند، منتقل می سازند.

در صورتی که بیماری سیاه سرفه درمان نشود تا سه هفته پس از شروع سرفه ها واگیردار خواهد بود، ولی در صورت استفاده از آنتی بیوتیک مناسب، دوره واگیری بیماری به پنج روز کاهش خواهد یافت.

ممکن است از خود سؤال کنید ایمن شدن یا مصون شدن چه مفهومی دارد؟

مصونیت به این معنا است که اگر کودک یک بار به سیاه سرفه مبتلا شد، احتمال بیمار شدن او برای بار دوم بسیار ضعیف خواهد بود زیرا بدن او نسبت به عامل بیماری مقاوم شده است. واکسیناسیون نیز موجب مصونیت بلند مدت علیه بیماری می شود ولی مصونیت ایجاد شده تا رسیدن کودک به سن بلوغ کاهش می یابد. اگر چنین فردی که در کودکی واکسینه شده است در دوران پیری به سیاه سرفه مبتلا شود، میزان بیماری بسیار ملایم و خفیف خواهد بود.

نشانه های بیماری

آغاز بیماری به سرماخوردگی شباهت دارد. نشانه هایی که هفت تا ده روز پس از آلوده شدن کودک ظاهر می شوند عبارت اند از:

آب ریزش بینی، سرفه و تب خفیف (۳۸ درجه).

در مراحل نخستین، ممکن است شما و پزشک به سیاه سرفه مشکوک نشوید.

سرفه ها در عرض چند هفته شدید بوده و به پنج تا بیست سرفه در هر حمله افزایش می یابد و با صدایی شبیه به گریه دنبال می شود که ناشی از تنفس عمیق پس از تعدادی سرفه پیاپی است.

هنگام سرفه های طولانی، وقفه ای در تنفس عادی پدید می آید، بدین جهت صورت سرخ شده و لب ها کبود می شوند. اغلب در پایان هر حمله که به صورت سرفه های پیاپی ایجاد می شود، ترشحاتی از دهان خارج می شود و بیمار استفراغ می کند.

استفراغ پس از هر حمله، از علائم کلیدی تشخیص بیماری سیاه سرفه است که در این صورت باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کرد.

صدای شبیه به گریه پس از سرفه ها، در کودکان زیر شش ماه دیده نمی شود اما آن ها حالت هایی شبیه به خفه شدن از خود نشان می دهند و دست و پا می زنند. با مشاهده این علائم، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.

کودکانی که به سیاه سرفه مبتلا هستند، اغلب به دلیل سرفه های پیاپی طی چند هفته ضعیف می شوند. اگر کودک شما اشتهای خود را از دست داد و لاغر شد، نگران نشوید؛ او حتی ممکن است علاقه به بازی و سایر فعالیت ها را نیز از دست بدهد. در این دوره باید به طور کامل مراقب او باشید زیرا ممکن است به ذات الریه نیز دچار شود. در بدترین حالت که بسیار کم روی می دهد، ممکن است کودک بر اثر کاهش اکسیژن رسانی به مغز (به دلیل سرفه های پیاپی) دچار آسیب های عصبی شود که بروز چنین حالتی می تواند به غش، فلج ذهنی و یا مرگ منجر شود. اگر چه احتمال وقوع این عوارض اندک است اما باید به خطر آن، به ویژه در کودکان کم سن و سال، توجه داشت.

سرفه و استفراغ، حتی با وجود مصرف آنتی بیوتیک، پس از سپری شدن دو تا شش هفته، به تدریج برطرف می شود. مصرف آنتی بیوتیک می تواند از میزان عوارض بیماری در هفته های نخست بکاهد و از گسترش آن و عفونت های ثانویه مانند ذات الریه، جلوگیری کند.

پس از درمان سیاه سرفه، ممکن است سرفه های مزمن به مدت چند ماه ادامه یابد. هر گونه عفونت مجاری فوقانی تنفسی در دوران بهبود ممکن است موجب آغاز سرفه هایی شود که صدایی شبیه سیاه سرفه دارند؛ بنابراین باید در طول دوران بهبود، از تماس با افرادی که دچار سرفه های نامعلوم هستند، خودداری کرد.

داروهای ضد سرفه و نوشیدن مایعات، موجب کاهش عوارض بیماری می شود.

پیش گیری از بیماری

واکسیناسیون نوزاد بهترین راه پیش گیری از بیماری است. نخستین واکسیناسیون در دو ماهگی انجام شده و دومین واکسیناسیون قبل از رسیدن نوزاد به هفت ماهگی صورت می گیرد. این واکسن با واکسن های دیفتری و کزاز همراه بوده و واکسن سه گانه نامیده می شود.

مصونیت به این بیماری، برخلاف بسیاری از بیماری های ویروسی کودکان، از مادر به فرزند منتقل نمی شود، به همین دلیل باید نخستین واکسیناسیون در دو ماهگی انجام شود. قدرت تأثیر واکسن تا نود درصد است اما کودکانی که بیش از هفت سال سن دارند، به این واکسن نیاز نخواهند داشت زیرا میزان بیماری در این کودکان و نوجوانان بسیار خفیف است.

شاید شما هم در پانزده سال اخیر اخباری را در مورد این واکسن، مبنی بر این که استفاده از آن باعث واکنش های شدید مغزی و عصبی می گردد، شنیده باشید. بسیاری از والدین با شنیدن این اخبار از پزشکان درخواست می کردند تا کودک شان را واکسینه نکنند.

متأسفانه در چنین کشورهایی (مانند انگلستان) به دلیل حذف واکسیناسیون، شیوع بیماری افزایش یافته و گزارش های بسیاری درباره عوارض ثانویه و مرگ و میر ناشی از بیماری منتشر گردیده است.

بسیاری از مطالعات انجام شده در انگلستان و امریکا از سال ۱۹۷۶ تا کنون نشان داده است که خطر آسیب های مغزی و عصبی ناشی از استفاده از واکسن سیاه سرفه بسیار ضعیف است (از هر ۱۴۰ هزار واکسن، یک واکسن ممکن است چنین عوارضی ایجاد کند). به خاطر داشته باشید که احتمال این خطر، بسیار ضعیف تر از خطری است که در استفاده نکردن از واکسن وجود دارد. واکسن های جدیدی که به تازگی در دسترس قرار می گیرند، احتمال وقوع خطر را باز هم ضعیف تر کرده اند.

مرکز آمریکایی سیاه سرفه، پس از انجام مطالعات زیاد به این نتیجه رسیده است که استفاده از واکسن سیاه سرفه خطری ندارد.

اقدامات احتیاطی قبل از انجام واکسیناسیون

در صورتی که دو تا سه روز پس از نخستین واکسن، نشانه های زیر را مشاهده کردید، قبل از تزریق واکسن یادآور، پزشک را آگاه سازید:

– گریه مداوم کودک به مدت دو الی سه ساعت؛

– تب بالاتر از چهل درجه؛

– تشنج.

پزشک از طریق دریافت آگاهی های یاد شده، در مورد تزریق واکسن یادآور و یا استفاده از واکسن دیفتری و کزاز (بدون واکسن سیاه سرفه) تصمیم خواهد گرفت. این تصمیم گیری در صورت مشاهده عوارض عصبی هم چون شوک نیز به عهده پزشک خواهد بود. در صورت بروز هر یک از این موارد، باید تصمیم گیری در خصوص ادامه واکسیناسیون را به عهده پزشک گذاشت.

اقدامات پس از تماس با شخص بیمار

چنان چه کودک در تماس با فردی بیمار قرار گیرد، باید در کوتاه ترین زمان واکسن یادآور را تزریق نمود. این توصیه در شرایطی است که:

– کودک کمتر از هفت سال سن داشته باشد؛

– چهارمین واکسن سه گانه را طی سه سال اخیر تزریق نکرده باشد؛

– نسبت به واکسیناسیون قبلی واکنش خطرناکی نشان نداده باشد.

اگر چه اجرای توصیه یاد شده در پیش گیری از بیماری مؤثر است؛ اما انجام منظم جدول واکسیناسیون، اطمینان و تأثیر افزون تری دارد.

هر فردی، اعم از کودک یا بالغ که در تماس با شخص بیمار قرار گرفت باید برای پیش گیری از بیماری به مصرف آنتی بیوتیک اقدام نماید. آنتی بیوتیک درمانی با اریترومایسین باید تا چهارده روز ادامه یابد. این اقدام حتی در مورد افرادی که واکسینه شده اند نیز باید صورت گیرد.

کمک والدین

– پنج بار واکسینه کردن کودک با واکسن سه گانه پیش از رسیدن به سن شش سالگی؛ اولین واکسیناسیون باید در دو ماهگی صورت گیرد؛

– در صورت مشاهده علائمی چون تب، گریه ممتد و غش که ممکن است دو تا سه روز پس از تزریق واکسن روی دهد، هر چه زودتر پزشک را آگاه سازید؛

– چنان چه سرفه کودک بیش از پنج روز طول کشید به پزشک مراجعه کنید؛

– درصورت مشاهده سرفه های شدید و طولانی و هم چنین استفراغ پس از سرفه، سرعی به پزشک مراجعه کنید تا از ترشحات حلق و بینی جهت انجام آزمایش های میکروبی نمونه برداری کند؛

– در صورت تماس نزدیک با افراد بیمار، با پزشک مشورت کنید.

کمک پزشک

– انجام کشت میکروبی برای تشخیص بیماری؛

– تجویز اریترومایسین به مدت چهارده روز برای درمان بیماری؛

– تجویز اریترومایسین به مدت چهارده روز برای پیشگیری از آلودگی کسانی که با افراد بیمار تماس داشته اند؛

– تجویز شربت ضد سرفه و استامینوفن برای کاهش علائم بیماری؛

– توصیه به بستری شدن کودک در مواردی که بیماری شدید بوده و موجب بروز دشواری در تنفس شود.