واکسیناسیون و واکسن های کودکان

واکسیناسیون و واکسن های کودکان

هرگونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فردی با تجویز آنتی بادی یا آنتی ژن به عمل آید « ایمن‌سازی » گفته می‌شود.

در صورت تجویز آنتی ژن که شامل میکروب ضعیف شده، کشته شده و یا اجزاء آن می شود دستگاه ایمنی فرد دریافت کننده تحریک شده و بطور فعال آنتی بادی تولید میکند. ایمنی بدست آمده در این حالت را ایمنی فعال گویند.

ایمن سازی فعال یا واکسیناسیون اقدام بسیار مهم و با ارزشی است که بوسیله آن با هزینه کم میتوان از ابتلا به بیماری‌های عفونی جلوگیری کرد.

با اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان، شیوع بسیاری از بیماری‌های خطرناک در بین شیرخواران، کودکان و بالغین کاهش بارزی پیدا کرده است به طوری‌که اکنون شیوع بیماری های خطرناکی چون دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و فلج کودکان با واکسیناسیون همگانی با موفقیت، کنترل شده و در بسیاری از کشورها عملا به حداقل میزان خود رسیده است، یا بیماری آبله که با واکسیناسیون همگانی و پی‌گیری جهانی ریشه کن شده است.

برای بیش از ۲۰ بیماری انسانی، اکنون واکسن تهیه شده است که تعدادی از آنها بطور همگانی و بقیه در شرایط خاصی، مورد استفاده قرار میگیرند.

کارت مراقبت از کودک ( کارت واکسن )

در ایران هر کودکی یک کارت مخصوص مراقبت کودک دارد که در آن جدول واکسینایون، تغذیه و پایش رشد در نظر گرفته شده است و به کارت واکسن معروف است.

کودک شما نیز حتما این کارت را دارد و اگر این طور نیست بهتر است در اولین فرصت به یکی از مراکز بهدشتی و درمانی در محدوده محل زندگی خود مراجعه نمایید و برای وی پرونده تشکیل داده و کارت مراقبت کودک را دریافت نمایید.

اگر شما برای مراقبت های دوران بارداری به چنین مراکزی مراجعه کرده باشید حتما با نشانی و روش کار آنها آشنا هستید. در غیر این صورت میتوانید از دانشگاه علوم پزشکی محدوده خود در مورد آن اطلاعاتی کسب کنید.

واکسیناسیون کودکان

بیماری ها و علائم اختصاری واکسن های برنامه گسترش ایمن سازی عبارت اند از:

سل : ب. ث. ژ (BCG)

دیفتری، کزاز، سیاه سرفه : سه گانه (ثلاث) (DTP)

دیفتری- کزاز : دوگانه خردسالان (DT)

دوگانه بزرگ سالان (TD)

فلج اطفال : پولیو خوراکی (OPV)؛ پولیو تزریقی: (IPV)

سرخک- سرخجه – اوریون : سرخک – سرخجه – اوریون (MMR)

کزاز : توکسوئید کزاز (TT)

هپاتیت ب : هپاتیت ب (Hep.B)

خصوصیات هر یک از واکسن ها

– واکسن BCG ( ب ث ژ ) : این واکسن با استفاده از باکتری ضعیف شده سل علیه این بیماری ساخته شده و به صورت زیر جلدی در ناحیه بازو در بدو تولد تزریق میشود. بهترین سن برای تلقیح واکسن (ب. ث. ژ) بدو تولد است، از آن به بعد تا ۲ ماهگی بدون انجام تست میتوان واکسن (ب. ث. ژ) را تلقیح نمود. اگر تا سن یک سالگی تزریق نشده باشد ابتدا تست PPD (مانتو یا توبرکولین) (۱) انجام میشود و در صورتی که تست منفی باشد تزریق انجام میشود. معمولا جای محل تزریق باقی میماند و اگر دیده نشود لازم نیست تزریق تکرار شود. در بعضی از موارد تورم گِره های لنفاوی زیر بغل بعد از تزریق واکسن مشاهده میشود که معمولا با گذشت زمان برطرف شده و نیاز به درمان خاصی ندارد.

– قطره خوراکی فلج اطفال : فلج اطفال یک بیماری حاد ویروسی است که میتواند منجر به فلج دائم دسته ای از عضلات بدن شود. برای جلوگیری از این بیماری ناتوان کننده و سخت، بهترین راه واکسیناسیون است. واکسن به صورت قطره خوراکی و با استفاده از ویروس ضعیف شده ساخته شده است.

– واکسن هپاتیت B : این ویروس از راه خونی (مانند انتقال خون)، از راه جنسی و از طریق مادر به فرزند (در دوران بارداری) منتقل میشود. افرادی که بیشتر در تماس با بیماران هستند مانند پرسنل و بیماران بخش دیالیز، پزشکان، دندان پزشکان، پرستاران و پرسنل بانک خون بیشتر در معرض ابتلاء به این بیماری بوده و به عنوان گروه پرخطر باید واکسینه شوند. واکسن این بیماری از سال ۱۳۷۲ جزو برنامه واکسیناسیون کشوری اطفال گنجانده شده است. عوارض واکسن خیلی کم بوده شامل درد و قرمزی در ناحیه تزریق، سردرد مختصر و احساس کسالت است.

واکسن-هپاتیت

– واکسن سه گانه : این واکسن با استفاده از باکتری کشته شده سیاه سرفه و سموم باکتری های دیفتری و کزاز ساخته میشود. دیفتری، کزاز و سیاه سرفه بیماری های خطرناکی هستند که میتوانند موجب مرگ یا عوارض شدید شوند. عارضه این واکسن معمولا تب و بی قراری است که ممکن است تا چند روز ادامه یابد، در این صورت میتوانید از پاشویه و استامینوفن برای کاهش تب در کودک استفاده کنید. اگر بعد از تزریق، تب ۴۰ درجه یا تشنج دیده شود حتما آن را در نوبت های بعدی متذکر شوید تا از واکسن دوگانه اطفال استفاده شود.

– واکسن دوگانه اطفال : این واکسن شبیه به واکسن دوگانه بزرگ سالان یعنی شامل واکسن های دیفتری و کزاز است و تنها فرق آن مقدار بیشتر واکسن دیفتری است.

– واکسن MMR (سرخک، سرخجه، اوریون) : علائم بیماری سرخک عبارت اند از: تب بالا و چند روزه، آب ریزش بینی، التهاب ملتحمه چشم و جوش هایی که بعد از شروع تب ظاهر میشوند. التهاب پرده مغز، التهاب گوش میانی و برونشیت ممکن است در ادامه علائم سرخک ظاهر شوند. در بعضی از کشورها میزان مرگ ومیر به ۱۰ درصد مبتلایان میرسد. سرخجه نیز با بثورات جلدی همراه است و علائم آن نظیر تب و سرفه، خفیف تر از سرخک بوده و بیماری خطرناکی نیست. خطر این بیماری مربوط به خانم های باردار است که در صورت ابتلا، احتمال نقص مادرزادی را در جنین به شدت افزایش میدهد.

واکسن سرخک اوریون سرخجه

برنامه ایمن سازی همگانی کودکان با توجه به شرایط بهداشتی کشور متناسب با سن کودکان به شرح زیر است:

از بدو تولد: BCG، فلج اطفال، هپاتیت B

۵ / ۱ ماهگی: زیر یک سال مقدار واکسن BCG نصف دوز (Dose: مقدار دارو) بالغین است.

۲ ماهگی: سه گانه – فلج اطفال- هپاتیت B

۴ ماهگی: سه گانه و فلج اطفال

۶ ماهگی: هپاتیت B و سه گانه و فلج اطفال

۱۲ ماهگی: MMR

۱۸ ماهگی: سه گانه و فلج اطفال

۶-۴ سالگی: سه گانه، فلج اطفال، MMR

۱۶-۱۴ سالگی: دوگانه ویژه بزرگ سالان

چند نکته:

– منظور از فلج اطفال، قطره خوراکی فلج اطفال است.

– واکسن هپاتیت B کودکان نارس با وزن کمتر از ۲۰۰۰ گرم چنان چه در وقت مقرر مراجعه نموده باشند در ۴ نوبت (بدو تولد، یک ماهگی، دوماهگی و ۶ ماهگی) انجام میشود.

– پس از آخرین نوبت واکسن سه گانه، هر ده سال یک بار واکسن دوگانه ویژه بزرگ سالان بایستی تزریق شود.

واکسینه کردن کودکان از همان بدو تولد امری بسیار حیاتی است. نیمی از مرگ ومیرهای ناشی از سیاه سرفه، یک سوم معلولیت های ناشی از فلج اطفال و یک چهارم مرگ و میرهای ناشی از بیماری سرخک قبل از یک سالگی اتفاق می افتند. به همین دلیل واکسیناسیون باید به طور کامل صورت گیرد.

موارد عدم استعمال واکسن و روش های مراقبت از کودک پس از واکسیناسیون را نیز بخوانید.

ایمن سازی کودکانی که از یک سالگی تا ۶ سالگی در وقت مقرر مراجعه ننموده اند به شرح زیر است:

اولین مراجعه: سه گانه – فلج اطفال – BCG – MMR و هپاتیت B

یک ماه بعد از اولین مراجعه: سه گانه فلج اطفال – هپاتیت B

یک ماه بعد از دومین مراجعه: سه گانه – فلج اطفال

۶ ماه تا یک سال بعد از سومین مراجعه: سه گانه – فلج اطفال- هپاتیت B

۶-۴ سالگی: سه گانه (حداقل یک سال فاصله با نوبت قبلی) – MMR – فلج اطفال

سایر نکات مهم در واکسیناسیون

نکته:

۱- بعد از ۶ سال تمام (۶ سال و ۱۱ ماه و ۲۹ روز) تزریق واکسن سه گانه ممنوع است و باید از واکسن دوگانه ویژه بزرگ سالان استفاده شود.

۲- در صورتی که سن کودک هنگام تزریق یادآور اول سه گانه و فلج اطفال، چهار سال یا بیشتر باشد، یادآور دوم لزومی ندارد.

۳- پس از آخرین نوبت واکسن سه گانه بایستی واکسن دو گانه ویژه بزرگ سالان هر ده سال یک بار تکرار شود.

۴- چنان چه سن کودک هنگام تزریق نوبت اول MMR بین ۶-۴ سالگی باشد، نوبت دوم بایستی ۶ ماه تا یک سال بعد از نوبت اول تزریق گردد.

۵- بعد از یک سالگی قبل از تلقیح BCG بایستی تست مانتو انجام شود و در صورت منفی بودن، BCG تلقیح گردد.

۶- کسانی که به دنبال تزریق BCG جای تزریق (اِسکار) نداشته اند نیاز به تزریق مجدد BCG ندارند.

ایمن سازی افراد ۷ تا ۱۸ ساله نیز که در وقت مقرر مراجعه نکرده اند به شرح زیر است:

اولین مراجعه: دوگانه ویژه بزرگ سالان- فلج اطفال – MMR – هپاتیت B

یک ماه بعد از اولین مراجعه: دوگانه ویژه بزرگ سالان-  فلج اطفال – هپاتیت B

یک ماه بعد از دومین مراجعه: دوگانه ویژه بزرگ سالان- فلج اطفال

۶ ماه تا یک سال بعد از سومین مراجعه: دوگانه ویژه بزرگ سالان – فلج اطفال – MMR – هپاتیت B

۱۰ سال بعد از چهارمین مراجعه: دوگانه ویژه بزرگ سالان و هر ده سال یک بار تکرار شود.