میکروسفالی – کوچک بودن دور سر شیرخوار

میکروسفالی (کوچک بودن دور سر شیرخوار)
اندازه‌گیری دور سر: اندازه دور سر شیرخوار، با گرفتن قطر قدامی خلفی (پیشانی- پس سری) به وسیله متر، سنجیده می‌شود. روش درست این است که از برجسته‌ترین قسمت پشت سر تا برآمدگی بالای ابروها را با متر اندازه‌گیری کنیم. در نوزادان رسیده سالم، دور سر هنگام تولد معمولاً 33-35 سانتی‌متر است. رشد دور سر طی ماه‌های اول تولد به علت شد سریع مغز، بیشتر از هر سن دیگری است. به طوری که در 3 ماه اول ماهیانه 2 سانتی‌متر و در 3 ماه دوم عمر ماهیانه 1 سانتی‌متر، به قطر دور سر افزوده می‌شود و پس از آن تا یکسالگی، ماهیانه نیم سانتی‌متر دور سر افزایش پیدا می‌کند. پس از یکسالگی، روند رشد دور سر باز هم کندتر شده و به ماهیانه 25/0 سانتی‌متر می‌رسد. در نوزادان نارس در ماه‌های اول، سرعت رشد دور سر بیشتر از نوزادان رسیده است و به ماهیانه 4 سانتی‌متر می‌رسد. گاهی وجود برآمدگی در جمجمه یا تجمع مایع و خون زیر پوست جمجمه که در بعضی نوزادان با زایمان مشکل، دیده می‌شود و یا تغییر شکل‌های جمجمه باعث می‌شود که اندازه دور سر از حد طبیعی خود کمتر یا بیشتر برآورد شود.
دور سر شیرخوار باید ماهانه کنترل شده و با اندازه ماه قبل مقایسه و در چارت مخصوص وارد شود. در مجموع بهتر است دور سر همیشه توسط یک نفر و با یک متر یکسان اندازه‌گیری شود تا در مقایسه‌های بعدی امکان اشتباه کمتر باشد. رشد دور سر شیرخواران دختر و پسر با هم تفاوت دارد و برای هر جنس، جدول مخصوصی وجود دارد. دیده شده که در نژادهای مختلف اندازه دور سر و رشد آن متفاوت است.

معنای میکروسفالی
به کوچک بودن دور سر شیرخوار، میکروسفالی گفته می‌شود. در واقع زمانی که اندازه دور سر شیرخوار طبق جدول خاص، بیش از دو انحراف معیار از حد متوسط دور سر برای همان سن، جنس و نژاد کمتر باشد، به این وضعیت میکروسفالی می‌گویند.
آیا کوچک بودن دور سر، همیشه به معنای وجود عقب‌افتادگی ذهنی است؟
دور سر کوچک، نشانه کوچک بودن مغز است ولی در واقع همیشه این اندازه مغز نیست که هوش افراد را تعیین می‌کند بلکه اگر ناهنجاری‌های ساختمانی همراه در مغز باشند، باعث کم‌توانی ذهنی می‌شوند بنابراین اکثر شیرخوارانی که دور سر کمتر از دو انحراف معیار از حد متوسط دارند ولی از سایر جهات سیستم عصبی در سلامتی به سر می‌برند، بهره هوشی طبیعی دارند. از سوی دیگر، دور سر، با 3 انحراف معیار کمتر از حد متوسط معمولاً با اشکالات ساختمانی مغز و عقب ماندگی ذهنی همراه است. در بعضی خانواده‌ها با هوش طبیعی، دور سر کوچک، به صورت یک صفت ارثی به فرزندان منتقل می‌شود.
ملاج شیرخوار در چه سنی بسته می‌شود؟ و آیا زود بسته شده ملاج شیرخوار همیشه منجر به میکروسفالی خواهد شد؟
در 90 درصد شیرخواران سالم، ملاج قدامی بین 7-19 ماهگی ماهگی بسته خواهد شد. کوچک بودن بیش از حد ملاج قدامی یا زودتر از موعد بسته شدن آن، همیشه منجر به میکروسفالی نخواهد شد، چون در شیرخواران سالم، اکثراً درزهای بین استخوان‌های جمجمه تا سنین بالاتر، نرم و قابل انعطاف باقی مانده و به جمجمه و در نتیجه مغز، اجازه رشد کردن و بزرگ‌تر شدن می‌دهد. با این حال برای اطمینان از رشد مناسب جمجمه، این شیرخواران به پایش منظم دور سر در فواصل کوتاه‌تر نیاز دارند.
گاهی به دلیل مشکلات استخوانی زمینه‌ای، بسته شدن پیش از موعد ملاج با بسته شدن زودرس درزهای استخوانی نیز همراه است که در این صورت جمجه قادر به بزرگ شدن نیست و جلوی رشد مغز را هم می‌گیرد. به این وضعیت که با تغییر شکل جسم همراه است «کرانیوسینوستوز» گفته می‌شود. اگر در سی تی اسکن به عمل آمده از مغز ثابت شود که درزهای استخوانی بسته شده لازم است شیرخوار هرچه سریع‌تر به جراح مغز و اعصاب معرفی شود تا با استفاده از روش‌های خاص جراحی، امکام ادامه رشد جمجمه فراهم شود.

علت میکروسفالی
ممکن است شیرخوار با دور سر کمتر از حد انتظار متولد شود. این وضعیت میکروسفالی اولیه نامیده می‌شود و حاکی از این است که مغز شیرخوار در شروع دوران جنینی، دچار ناهنجاری‌هایی شده که در رشد آن وقفه ایجاد کرده است (بعضی سندرم‌های کروموزومی ارثی یا غیر ارثی یا مشکلات ژنتیکی در شیرخوار). اگر از مغز این شیرخواران، پس از تولد تصویربرداری انجام شود، انواع ناهنجاری‌های ساختمانی را ممکن است مشاهده کنیم و اغلب، عقب افتادگی ذهنی و تشنج نیز در آنها دیده می‌شود. مشکلات ژنتیکی در خانواده‌ها به ارث می‌رسند و احتمال ابتلای فرزندان بعدی هم وجود دارد بنابراین انجام مشاوره ژنتیک برای این خانواده‌ها کمک کننده است. امکان تشخیص قبل از تولد هم به کمک سونوگرافی وجود دارد. علاوه بر مشکلات ژنتیکی، برخورد مادر با عوامل آسیب‌رسان به جنین می‌تواند موجب تولد نوزاد با دور سر کوچک شود (تماس مادر با ویروس سرخجه و سایر عوامل عفونی، تماس با اشعه یونیزان در ماه‌های اول بارداری و مصرف داروها و مواد شیمیایی).
گاهی ممکن است عوامل مختلف در سه ماهه اخر بارداری و یا حوالی تولد یا ماه‌های اول زندگی شیرخوار به مغز آسیب وارد کنند، باعث تخریب و چروکیدگی آن شوند. در نتیجه مغز، پس از تولد قادر به رشد کافی نیست. به این وضعیت میکروسفالی ثانویه گفته می‌شود. این عوامل شامل عفونت‌های مغز، ضربه‌های مغزی، خفگی زایمانی و مشکلات متابولیک دوره نوزادی هستند.
شیرخوار دچار میکروسفالی، ممکن است چه علائم دیگری داشته باشد؟
شیرخوار دچار میکروسفالی، از نوع اولیه یا ثانویه، ممکن است دارای طیفی از مشکلات عصبی باشد (از تأخیر خفیف در کسب مهارت‌های تکاملی تا تشنج و عقب ماندگی ذهنی شدید). علائم ناهنجاری ساختمانی در اعضای دیگر بدن نیز ممکن است مشهود باشد.
در مواجهه با شیرخواری که گفته می‌شود دور سر کوچک دارد، باید به نکات زیر دقت کرد:
1- ابتدا باید سلامت و تکامل سیستم عصبی را بررسی کرده و همچنین به اندازه دور سر والدین توجه داشته باشیم. گاهی فقط وجود دور سر کوچک، علامت غیر طبیعی نیست.
2- دور سر شیرخوار همیشه باید با سایر پارامترهای رشدی، یعنی وزن و قد وی مقایسه شود. اگر در شیرخواری، به دلیل سوء تغدیه علاوه بر دور سر، قد و وزن نیز رشده نکرده باشد، در این صورت میکروسفالی در این شیرخوار به اندازه شیرخواری که قد و وزن طبیعی اما دور سر کوچک دارد، اهمیت ندارد.
3- دور سر شیرخوار همیشه باید با اندازه‌های قبلی دور سر همان شیرخوار مقایسه شود تا مطمئن شویم که رشد مناسب صورت گرفته یا خیر. قضاوت کردن در مورد اندازه دور سر، فقط با یک نوبت اندازه‌گیری صحیح نیست.