شیر مادر و نوزاد نارس یا بیمار

شیر مادر و نوزاد نارس
شیر مادر و نوزاد نارس یا بیمار
تولد یک نوزاد نارس یا بیمار، به ویژه اگر در بیمارستان و در اتاق مراقبت‌های ویژه بستری باشد، اتفاقی بسیار ناراحت کننده برای والدین است. این ناراحتی، وقتی شدیدتر است که والدین خود را برای برقراری پیوند و دلبستگی با نوزاد و استقبال از او آماده کرده باشند. در این مورد ممکن است والدین مجبور باشند روزها، هفته‌ها و گاهی برای چندین ماه دوری نوزاد را تحمل کنند.
پیشرفت‌هایی که در زمینه مراقبت از نوزادان نارس و بیمار به عمل آمده، بهبود آن‌ها را سریع‌تر کرده و به والدین اجازه داده است تا نوزاد سالم خود را زودتر از بیمارستان به منزل ببرند. از سوی دیگر همین روش‌ها و فنونی که جان نوزاد بیمار را نجات می‌بخشند، در بعضی موارد نقش و اهمیت مادر را نادیده می‌گیرند و او را از این گردونه مراقبت خارج می‌سازند.
مادر با مشاهده این وضع، دست خود را در مراقبت از نوزاد بسته می‌بیند و از این که نمی‌تواند برای بهبود نوزاد خود کاری انجام دهد، افسوس می‌خورد. این احساس بیهودگی در رسیدگی به نوزاد بیمار می‌تواند به بروز احساسات منفی تبدیل شود و احساس دلبستگی و پیوند را به احساس جدایی تبدیل کند.
بررسی‌های جدید، اهمیت شیر مادر را در بهبود نوزاد بیمار نشان می‌دهد. در شیر مادر، مواد ضد بیماری و ضدعفونت مهمی وجود دارد که نوزاد نارس فاقد آن است. به علاوه، نوزاد بیمار و نارس به پروتئین و انرژی بیشتری نیاز دارد تا عقب افتادگی جسمی و ضعف خود را جبران نماید.
اخیراً دریافته‌اند که در شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا می‌آورند، پروتئین و چربی بیشتری وجود دارد. این نکته نیز دلیل دیگری است که اهمیت و تناسب شیر مادر را برای ادامه حیات نوزاد و رفع نیازهای او نشان می‌دهد.
تا مدتی پیش به اشتباه تصور می‌شد که نوزاد نارس برای تغذیه از شیر مادر خیلی کوچک و ناتوان است. به واسطه این تصور در بسیاری از اتاق‌های LDR، تا وقتی که نوزاد قادر به تغذیه از شیشه پستانک و تحمل شیر خشک نمی‌شد، به مادر اجازه نمی‌دادند به نوزاد خود شیر بدهد.
بررسی‌های جدید، خلاف این عقیده را نشان می‌دهد و شیر مادر را برای بهبود نوزاد بیمار، بهتر از شیر خشک می‌داند و پیشنهاد می‌کند که این نوزادان، تغذیه از شیر مادر را زودتر از شیر خشک شروع نمایند. ساختمان لب و دهان نوزاد برای گرفتن و مکیدن پستان مادر مناسب‌تر است و هماهنگی خوبی بین مکیدن و بلع شیر به‌وجود می‌آورد. نوزاد نارس پس از هر 3 تا 5 بار مکیدن، استراحت (مکث) می‌کند و سپس شیر را فرو می‌برد. ولی هنگامی که از شیشه پستانک تغذیه می‌کند، نمی‌تواند این هماهنگی را برقرار کند. نیرویی که نوزاد در تغذیه از پستان مادر صرف می‌کند، کمتر از نیروی لازم برای مکیدن شیشه پستانک می‌باشد. در نتیجه این نوزادان سریع‌تر رشد می‌کنند و ایست تنفسی در آن‌ها کمتر دیده می‌شود. بنابراین شیر مادر، ماده‌ای حیاتی و بی‌رقیب برای نوزاد است.
یکی از نوآوری‌ها در تغذیه از شیر مادر بهبود سریع نوزادان بیمار یا نارس، روش کانگوروست. این روش نام خود را از نحوه پرستاری کانگورو از نوزاد ناتوان خود می‌گیرد. در این روش، مادر، نوزاد را پس از پوشاندن پوشک در زیر لباس، روی شکم و بین سینه‌های خود می‌بندد تا نوزاد بتواند به‌راحتی از پستان او تغذیه کند. روش مزبور برای نوزادان خیلی نارس، حتی به کوچکی 28 هفته، تأثیر ویژه‌ای نشان داده است.
روش کانگورو، ترشح هورمون اکسی‌توسین و در نتیجه رفلکس تخلیه شیر را آسان می‌سازد. مادرانی که از این روش استفاده می‌کنند، تمایل بیشتری به شیر دادن پیدا می‌کنند. این مادران شیر بیشتری دارند و کودک خود را برای مدت طولانی‌تری شیر می‌دهند و دلبستگی عمیقی نسبت به فرزند خود پیدا می‌کنند. آن‌ها نسبت به حس مادری و عواطف خود خوش‌بین هستند و از این که توانسته‌اند به عنوان فردی مفید به تیم پزشکی کمک نمایند، احساس رضایت می‌کنند. روش کانگورو علاوه بر این که شیر دادن را آسان می‌کند، در اثر تماس مستقیم بدن نوزاد با بدن مادر، رشد و بهبود سریع نوزاد را تأمین می‌نماید.
ارزش درمانی تماس بدن نوزاد با بدن مادر و اهمیت تغذیه از سینه مادر اخیراً روشن شده است. یکی از مزایای این روش جلوگیری از مشکل ایست تنفسی در نوزادان نارس است.
نوزادان نارس توانایی لازم برای گرفتن و مکیدن سینه مادر را ندارند. مک زدن آن‌ها غالباً ضعیف است، زود خسته می‌شوند و بعد از چند دقیقه شیر خوردن به خواب می‌روند. به این علت، تنظیم برنامه ساعتی برای شیر دادن به این نوزادان بی‌فایده است. تغذیه این نوزادان به چند دلیل باید تقریباً به طور پیوسته و در دفعات بیشتری صورت بگیرد:
نخست، نوزاد نارس معده کوچکی دارد که به سرعت پر و نوزاد زود سیر می‌شود. دوم این که زود خسته می‌شود و سوم، نیازمند نیرو و قوت بیشتری برای جبران عقب ماندگی جسمی است.
از آن‌جا که نوزاد نارس، برنامه خواب و بیداری نامنظمی دارد، مادر باید برنامه شیر دادن را طوری تنظیم کند که نوزاد بتواند بدون خستگی، شیر لازم را بخورد.
برای این که اهمیت مادر شیرده در مراقبت و بهبود نوزاد نارس روشن شود، نوزاد نارسی را، بدون مشکل تنفسی در نظر بگیرید که برای چاق شدن و رشد در اتاق مراقبت‌های ویژه نگهداری می‌شود.

اقدامات ضروری مادر برای بهبود نوزاد
– مادر باید به کمک یک شیردوش برقی یا باتری‌دار، بلافاصله پس از تولد نوزاد، شیر خود را بدوشد و آن را ذخیره نماید. بعد از این که وضع نوزاد از نظر پزشکی تثبیت شد و او قادر به تغذیه بود، با هر روشی که مناسب می‌داند آن را به نوزاد بدهد.
– اگر نوزاد قدرت مکیدن سینه را ندارد (این مشکل به‌ندرت در نوزاد نارس دیده می‌شود)، مادر به جای این که شیر ذخیره شده را در شیشه بریزد، بهتر است آن را با استفاده از سرنگ، انگشت یا دستگاه کمکی به نوزاد بدهد.
– مادر می‌تواند از روش کانگورو استفاده نماید، یا هرچه می‌تواند در کنار انکوباتور نوزاد روی صندلی راحت بنشیند و او را نوازش کند. اگر نوزاد به لوله یا دستگاهی وصل نیست، او را بغل کند و به سینه خود بچسباند و با توجه به مقررات بخش نوزادان با او قدم بزند. این راه رفتن اثر محرکی دارد که نوزاد از زمان دوره جنینی در رحم به خوبی به آن عادت کرده است. با آهنگ راه رفتن مادر تنفس نوزاد نظم بهتری پیدا می‌کند.
گریه کردن نوزاد مقداری از نیروی نوزاد را به هدر می‌دهد و رشد او را به تأخیر می‌اندازد. شیر مادر، روش کانگورو، بغل کردن و حرکت گهواره‌ای هنگام راه رفتن، گریه نوزاد را کاهش می‌دهد و رشد و بهبود او را سریع‌تر می‌کند. به‌طوری که مادران دریافته‌اند، این روش به منزله رشد نوزاد در یک رحم بیرونی است و مادر می‌تواند رشد و تکامل نوزاد خود را در مدت 3 ماه به چشم ببیند.
– از دادن شیر خشک یا شیر مادر به‌وسیله شیشه پستانک، به نوزاد باید خودداری کرد، مگر این که از نظر پزشکی ضرورت داشته باشد. نوزاد با گرفتن سر شیشه بد عادت و تنبل می‌شود و برای گرفتن سینه مادر مشکل پیدا می‌کند. بهتر است بعد از استفاده از وسیله کمکی تغذیه، با شروع شیر خوردن از سینه مادر، از شیشه پستانک به عنوان روش واسطه صرف‌نظر شود.
تغذیه از شیر مادر برای نوزادان بستری در بیمارستان نیز نقش مهمی دارد. نوزاد با خوردن شیر مادر سریع‌تر بهبود می‌یابد و والدین، خود را در بهبود او با تیم پزشکی شریک می‌دانند. این روش برای درمان نوزادانی که به خاطر نارسایی تنفسی، مثل برونشیت یا خروسک در بیمارستان بستری می‌شوند نیز مؤثر است.
ناراحتی‌های تنفسی، مشکل نوزادان نارس را جدی‌تر می‌کند. گاهی مشاهده شده است که مادر خود را روی تخت خم می‌کند و به نوزادی که ناراحتی تنفسی دارد، شیر می‌دهد تا به این ترتیب او را آرام کند. با آرام شدن نوزاد، ناراحتی تنفسی او نیز تسکین پیدا می‌کند. شیر دادن به نوزاد، مشکلات بسیاری را که درمان آنها به روش‌های دشوار پزشکی نیاز دارد، برطرف می‌کند.
شیر مادر تأثیر زیادی برای درمان اسهال نوزاد نیز دارد. التهاب روده یا به اصطلاح پزشکی «گاستروآنتریت» مشکلی است که نوزاد به علت آن قدرت تحمل شیر خشک را از دست می‌دهد، ولی شیر مادر را قبول می‌کند. بسیاری از نوزادان اسهالی، قادر به تغذیه از شیر مادر هستند و بدون این که بدنشان بی‌آب (دهیدراته) شود، به تغذیه طبیعی ادامه می‌دهند. این نوزادان اگر از شیر خشک تغذیه کنند، حالشان بدتر می‌شود، بدنشان مقدار زیادی آب از دست می‌دهد و به استفاده از سرم نیاز پیدا می‌کنند.
در مدتی که کودک بیمار است، اغلب رفتار عقب‌گرد یا پس‌روی از خود نشان می‌دهد. این رفتارهای ابتدایی، مثل مکیدن انگشت و جمع کردن بدن، الگوی آشنایی از دوره جنینی است که به نوزاد آرامش می‌دهد. اگر نوزاد بیمار از شیر مادر تغذیه کند، گرفتن پستان و احساس گرمای دلپذیر بدن مادر به او آرامش می‌بخشد و از اضطراب و نگرانی او می‌کاهد.